Alkohol i przemoc

Alkohol i przemoc

Związek pomiędzy nadużywaniem alkoholu a biciem nie ma charakteru przyczynowo-skutkowego, można jedynie mówić o współwystępowaniu. Alkoholizm w rodzinie należy traktować jako czynnik ryzyka pojawienia się przemocy w rodzinie. Rodzina dysfunkcyjna pełna jest komplikacji i konfliktów, które najbardziej destrukcyjnie wpływają na dzieci. Dzieciństwo naznaczone problemem alkoholizmu i przemocy rzutuje na całe dorosłe życie.

Istnieje bardzo wiele definicji rodziny, stworzonych przez psychologów, pedagogów, antropologów czy socjologów. Jednak w każdej z nich można odnaleźć wątek mówiący o tym, iż „rodzina jest podstawową komórką organizmu społecznego" (Jundziłł, 1993). Bardzo interesująco rodzinę postrzega prof. Janusz Homplewicz, który zakłada, że  rodzina to wspólnota życia i miłości, doświadczeń i błądzeń, naturalne środowisko o określonej autonomii, przekazie wartości i czasie trwania.

Chaos rodzinny

Źle się dzieje, kiedy w rodzinie - pierwszej i podstawowej grupie socjalizacyjnej - pojawia się alkoholizm i przemoc. Rodzina z problemem alkoholowym to taka, w której choćby jedno z rodziców nadużywa alkoholu lub jest uzależnione. Przyjmuje się, że w Polsce żyje ok. 700-800 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu. W naszym społeczeństwie uważa się, że alkoholizm to doraźny problem alkoholika. Zapomina się o jego rodzinie, która pełna jest specyficznych komplikacji i konfliktów. Charakterystyczne w takich rodzinach jest (jak piszą Marzena Dymek i Jarosław Sokołowski, za: Dymek-Balcerek, 2000):

• ODWRÓCENIE RÓL - rola rodzica - matki lub ojca w zależności od tego, które z nich pije - ulega zmianie, przejawia się zwiększoną liczbą obowiązków spoczywających na drugim, niepijącym rodzicu, który wykonuje nie tylko swoje obowiązki zawodowe i wychowawcze, ale zmuszony jest też do podejmowania i wykonywania zadań współmałżonka -zawsze w sferze wychowawczej i często w sferze zawodowej. Dziecko jest karane i nagradzane przez tego samego rodzica, może liczyć i polegać tylko na nim. W sytuacji, kiedy obydwoje rodzice piją, obowiązki związane z wychowaniem, opieką oraz utrzymaniem domu spadają na któreś z najstarszych dzieci. Przestaje ono być dzieckiem i staje się rodzicem, często w bardzo młodym wieku.

• ZABURZONE POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI -związane jest z nieprawidłowym postrzeganiem siebie jako jednostki. Dziecko alkoholika czuje się gorsze i głupsze. Nie potrafi radzić sobie ze swoimi problemami. Atmosfera rodziny z problemem alkoholowym jest przepełniona wstydem, poczuciem winy, złością, żalem, ale przede wszystkim lękiem. Jest on związany nie tylko z „wyjściem na jaw" rodzinnego problemu, ale też z powrotem pijanego ojca czy matki do domu. W rodzinie z problemem alkoholowym postawa rodzicielska często wiąże się z unikaniem lub odtrącaniem dziecka, co w konsekwencji może prowadzić do rozwoju takich zachowań jak: agresja, kłótliwość, nieposłuszeństwo, trudności w nawiązywaniu więzi uczuciowych. Dziecko nie potrafi działać konsekwentnie, jest zmienne i nieufne. Postawa odtrącająca może także spowodować zahamowanie rozwoju uczuć wyższych. Dziecko żyje w ciągłej niepewności, a za cel życiowy wybiera nie rozwój, ale przetrwanie. Koncentruje się na tym, by nie stracić Jego, co ma.

• ŚWIAT POZORÓW - to najpoważniejszy problem rodziny z problemem alkoholowym. Każdy z domowników boi się powrotu alkoholika do domu, ale nikt o tym nie mówi. Emocje i przeżycia związane z problemem nie są głośno wypowiadane, często pojawiają się sytuacje, w których dochodzi do zaprzeczenia przeżywanych stanów. Członkowie rodziny podejmują próby rozmowy z alkoholikiem, które w chwili upojenia są jałowe i bezcelowe. Alkoholik zaprzecza istnieniu problemu, rozwija się system iluzji, obietnic i usprawiedliwień. „Dominującą postawą wszystkich członków rodziny jest zaprzeczanie obecności problemu alkoholowego. Podejmowane są próby utrzymania struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci i zaprzeczenia, jakoby istniał poważny problem alkoholowy" (Dymek-Balcerek, 2000). Alkoholizm rozpatrywany jest w kategoriach wstydu i lęku. Jest skazą, którą rodzina za wszelką cenę stara się ukryć przed znajomymi, przyjaciółmi, a nawet krewnymi. Kontakty towarzyskie domowników: rodzica i dzieci, zostają ograniczone do minimum i związane są głównie z pracą bądź nauką w szkole.

Współuzależnienie

Życie alkoholika toczy się wokół butelki, natomiast życie domowników wokół niego. Zjawisko to nazywane jest zależnością do zachowań alkoholika lub współuzależnieniem. Alkoholizm w rodzinie swym zasięgiem obejmuje wszystkich jej członków. O ile dorośli są w stanie poradzić sobie z tym problemem, o tyle dzieci takiej szansy już nie mają. Współuzależnienie można rozumieć jako zespół cierpień i zaburzeń rodziny alkoholowej. Przejawia się zaburzeniami emocjonalnymi, nerwicami, brakiem pogody ducha i stanami depresyjnymi, myślami samobójczymi i poczuciem niskiej wartości. Niepijący członek rodziny uporczywie koncentruje swoje myśli wokół alkoholika, zastanawia się co będzie, gdy wróci on do domu, jednocześnie boi się o jego życie. Osoby współuzależnione skupiają się na pomocy alkoholikowi i nie dostrzegają zmian jakie pojawiają się w nich samych.

Współuzależnienie jest częścią choroby alkoholowej, to cena jaką muszą płacić najbliżsi alkoholika. Największe piętno pozostawia ono na dzieciach. W odpowiedzi na życie w nieustającym niebezpieczeństwie, w psychice dziecka powstają mechanizmy obronne: zamrożenie uczuć, poczucie osamotnienia, lęk przed odrzuceniem, projekcja, poczucie krzywdy. Dzieci przyjmują w tej sytuacji sztywne, obronne schematy postępowania. Wyróżniono 5 wzorów funkcjonowania dzieci z rodzin z problemami alkoholowymi1:

BOHATER RODZINNY to dziecko, które poświęca się dla rodziny, rezygnuje z własnych potrzeb i celów na rzecz potrzeb innych członków rodziny, przyjmuje na siebie obowiązki dorosłego. W konsekwencji nie umie zadbać o siebie, często choruje somatycznie.

POMAGACZ to dziecko, które najbardziej angażuje się w próby odciągnięcia alkoholika od picia, np. poprzez opiekę nad nim, ochronę przed skutkami picia itp. Często w dorosłym życiu zostaje żoną alkoholika lub mężem alkoholiczki.

KOZIOŁ OFIARNY to dziecko zbuntowane, sprawiające kłopoty wychowawcze, szukające akceptacji poza domem. To on często sięga po alkohol lub narkotyki i jest obwiniany o kłopoty rodzinne. Może uzależnić się od alkoholu.

MASKOTKA to dziecko, którego zadaniem jest rozładowanie napiętej atmosfery w domu, uspokojenie pijanego rodzica. Jest ulubieńcem rodziców. Konsekwencją jest odcięcie się od swoich prawdziwych uczuć smutku i cierpienia.

NIEWIDOCZNE DZIECKO to dziecko, które wycofuje się w świat fantazji, izoluje się od otoczenia. Konsekwencją w życiu dorosłym bywa nieumiejętność nawiązywania konstruktywnych związków z ludźmi, ucieczka od realnej rzeczywistości, np. w alkohol i narkotyki.

„Istnieje duże ryzyko, że u dzieci alkoholików rozwinie się choroba alkoholowa lub, że będą cierpieć w późniejszym życiu z powodu różnorodnych problemów emocjonalnych. Niektóre dzieci alkoholików mają problemy jako osoby dorosłe choć nie przejawiały ich w dzieciństwie. Dlatego też pomoc potrzebna jest wszystkim dzieciom wszystkich alkoholików" (Miller; Górski, 1996).

Syndrom DDA

Syndrom DDA (Dorosłe Dziecko Alkoholika) polega na przejmowaniu mechanizmów, wzorców i działań zaobserwowanych w środowisku, w którym występuje alkohol, zgodnie z metodą modelowania. Człowiek obarczony syndromem DDA prowokuje otoczenie, aby wyrządziło mu krzywdę. Bycie pokrzywdzonym daje mu poczucie kontroli i manipulowania sytuacją i otoczeniem. Ludzie z DDA są przekonani, że tylko w taki sposób mają możliwość osiągnięcia zamierzonego celu. Innym modelem funkcjonowania DDA może być przemiana z ofiary w oprawcę. Dzieje się tak wtedy, kiedy otoczenie nie ulega prowokacjom DDA. W tym modelu brutalna komunikacja jest przeniesieniem zachowań swego rodzica - jeśli takie zachowanie rodzica wobec członków rodziny było skuteczne, to i tym razem na pewno zadziała.

Syndrom DDA jest bardzo poważnym problemem, który wymaga terapii. Rzutuje on bowiem na zachowania dotyczące każdego aspektu życia. DDA boją się powtórzenia błędów, jakie pojawiały się w ich domu rodzinnym. Rzadziej decydują się na zalegalizowane związki, częściej natomiast na rozwód. Wiele DDA nie decyduje się na to, żeby mieć dzieci. Nie chcą, aby ich dziecko doświadczało przykrości i traumy, z jakimi oni sami spotykali się w dzieciństwie. DDA są osobami nadwrażliwymi i zmiennymi emocjonalnie. Prowadzi to do powtarzania błędów pijącego rodzica. Działają tak zwłaszcza cierpiący i niezadowoleni z życia mężczyźni. Alkohol wydaje się im być najbardziej atrakcyjny. Staje się jedynym wyborem, który nigdy ich nie zawiedzie, i którego oni sami nigdy nie rozczarują. Kobiety natomiast nieświadomie wiążą się z alkoholikami i łatwiej ulegają syndromowi współuzależnienia.

Przemoc

W rodzinach z problemem alkoholowym akty przemocy fizycznej występują dwukrotnie częściej niż w rodzinach wolnych od problemu alkoholowego. Ofiarami przemocy pijanego rodzica są częściej partnerzy niż dzieci. Natomiast one są zdecydowanie częściej zaniedbywane. „Z danych raportu opracowanego przez Instytut Zdrowia i Trzeźwości Polskiego Towarzystwa Psychologicznego wynika, że 80% badanych żon alkoholików doświadczyło różnego rodzaju przemocy ze strony męża, w tym ponad połowa z nich doznała łagodniejszej przemocy fizycznej (popychanie, szarpanie, niszczenie sprzętów), co trzecia doznała ciężkiej przemocy fizycznej (bicie, kopanie, szarpanie za włosy) i przemocy seksualnej. Prawie wszystkie doznawały przemocy psychicznej" (Bandura-Madej; Dobrzyńska-Mesterhazy, 2000).

Związek pomiędzy nadużywaniem alkoholu a biciem, nie ma charakteru przyczynowo-skutkowego, można jedynie mówić o współwystępowaniu. Alkoholizm w rodzinie należy traktować jako czynnik ryzyka pojawienia się przemocy w rodzinie. Powodów agresji należy szukać w dzieciństwie agresywnej jednostki. Większość osób, które doświadczyły przemocy w dzieciństwie ze strony bliskich, będzie postępowała w podobny sposób w życiu dorosłym, ponieważ zna tylko taki sposób rozwiązywania i radzenia sobie z problemami. U osoby, która doświadczyła w dzieciństwie przemocy ze strony pijanych rodziców lub pijanego rodzica, tworzy się asocjacja, w wyniku której przemoc staje się równoznaczna z alkoholizmem. W dorosłym życiu taka osoba wybiera partnera - abstynenta. Nie chce, aby powtórzyły się bolesne doświadczenia z dzieciństwa i dlatego bardzo często nie zauważa objawów przemocy ze strony trzeźwego partnera.

Stosowanie przemocy wobec partnera daje sprawcy efekty nagradzające, które pozwalają na szybkie uzyskanie oczekiwanych rezultatów. Bardzo często ma ona charakter kompensacji różnego rodzaju braków. Kiedy ofiara, bezpośrednio po akcie przemocy, nie okazuje swojego sprzeciwu, sprawca traktuje takie zachowanie jako przyzwolenie na dalszą przemoc. Jeżeli taka sytuacja trwa przez dłuższy czas, pojawia się określona dynamika i cykle przemocy.

Świadomość przewagi, kontroli, posiadania władzy nad drugą osobą jest formą nagrody, która z czasem może się przerodzić w uzależnienie agresora od ofiary.

Trwałość tej relacji jest związana z rozwinięciem u ofiary syndromu wyuczonej bezradności. Syndrom ten pojawia się wtedy, kiedy jednostka jest przekonana, że nic nie może zrobić dla poprawy swojego stanu. Cokolwiek zrobi, to i tak nie pomoże jej wyjść z trudnej sytuacji. Wyuczona bezradność może się rozwijać latami, a swoje podłoże znaleźć w okresie wczesnego dzieciństwa.

„Dynamika ujawniania się syndromu wyuczonej bezradności, zależy od sumy traumatycznych przeżyć. Im więcej niekorzystnych doświadczeń, tym większe ryzyko ujawnienia się syndromu. Osoby wykazujące wyuczoną bezradność często nie potrafią nawiązać kontaktów społecznych, mają też problemy w rozpoczynaniu i prowadzeniu rozmowy" (Mazur, 2002).

Psychologiczna pułapka

Efekt psychologicznej pułapki - to założenie, że ofiara przemocy jest świadoma dysfunkcji występujących w początkowej fazie jej związku. Głównym problemem staje się nieumiejętność zmiany strategii lub powstrzymywania się od wyczerpujących działań, które w istocie nawet nie przybliżają spełnienia oczekiwań. Mechanizm wpadania w psychologiczną pułapkę jest bardzo prosty. W początkowym etapie związku jedno z partnerów robi wszystko, aby związek działał jak najlepiej. Pomimo starań, tak nie jest - to wzmaga poczucie winy. Z kolei to sprzyja uruchomieniu mechanizmów obronnych, przede wszystkim racjonalizacji. Jednostka interpretuje swoje niepowodzenia jako wynik działań osób spoza najbliższego kręgu. Istnieje pięć czynników stwarzających możliwość uruchomienia mechanizmów obronnych:

- uświadomienie sobie, że doznane straty są nie do naprawienia;

- świadomość, że wejście w związek nie było spowodowane przymusem;

- obawa, że realizacja celu może powodować ponoszenie znacznych kosztów;

- długi okres zgody pomiędzy wybuchami agresji, co może powodować łatwiejsze przyjęcie biernej postawy;

- mniemanie, że zachowanie partnera jest zgodne z normami zachowań społecznych.

Koncepcję psychologicznej pułapki charakteryzuje dwu-biegunowość docierających do jednostki informacji. Taka dwu bieg u nowość dotyczy stanu faktycznego wobec rzeczywistości i odbierana jest jako forma kary. Efekt psychologicznej pułapki może być „pierwszym krokiem" w kierunku rozwinięcia syndromu wyuczonej bezradności.

Przemoc rodzinna, której świadkami są dzieci, destruktywnie wpływa na ich rozwój emocjonalny. Zaburzenia u dzieci przejawiają się w kilku aspektach i dotyczą zarówno psychologicznych, zdrowotnych, jak i fizycznych upośledzeń ich zachowania. Zaburzenia emocjonalne związane są zazwyczaj z bardzo niską oceną siebie jako jednostki oraz wszystkich swoich działań. Pojawia się lęk, złość oraz objawy depresyjne. Zaburzenia zachowania przybierają postać agresywnych i często okrutnych zachowań wobec ludzi i zwierząt, działaniom jednostki towarzyszą m.in.: złość, zachowania przestępcze, wagarowanie. Świadkowie przemocy nie potrafią odnaleźć się w społeczeństwie, wykazują objawy nieprzystosowania społecznego, są niezdolni do empatii. Nie radzą sobie w szkole, bardzo często pojawia się u nich opóźnienie intelektualne, czego konsekwencją mogą być słabe wyniki w nauce. Zaburzenia zdrowia fizycznego cechują się bezsennością, zaburzeniami łaknienia, objawami chorób psychosomatycznych, niedostatecznym rozwojem motoryczno-fizycznym, a nawet moczeniem nocnym. Dzieci oglądające przemoc pomiędzy rodzicami nie znają właściwej definicji miłości ani bliskości w związku. Doświadczenia z dzieciństwa rzutują na ich późniejsze życie, składające się przede wszystkim z przemocy rodzinnej i zaburzeń w relacjach z partnerem.

Źródło:  Niebieska Linia

Jeżeli jesteś ofiarą przemocy zgłoś się do Powiatowego Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Tutaj otrzymasz pomoc!

Powiatowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej

Ul. Kościuszki 55a 48-200 Prudnik

Wydruk finansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach programu: „Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie „ Projekt : „Niebieska Karta i co dalej …?”